Bestuiving

Om het pollen of stuifmeel van de helmhokjes van de meeldraden naar een ontvankelijke stempel in de stamper te vervoeren opdat uiteindelijk bevruchting kan plaatsvinden, is er hulp nodig, want het pollen en de plant zelf zijn bewegingsloos. Deze overdracht wordt bestuiving genoemd. Er zijn in principe drie manieren om het pollen over te brengen:

Voor uitleg over bestuiving in het Nederlands (middelbare school niveau) zie YouTube filmpje van Biologielessen.nl (Plantenbestuiving).
 

Filmpjes over pollen verspreiding
Methoden van bestuiving (Engelstalig) Videofilmpje van Brittanica.com (artikel)	College over verspreiding van pollen: Voordracht door Dr. Dehgan, Professor op de Universiteit van Florida (Link)

 

Verspreiding door dieren: Zoöfilie

Pollen wordt in 80% van de planten families verspreid door dieren, meestal insecten (in dit geval entomofilie genoemd van het Grieks: insecten-lievend), die het pollen verzamelen en soms ook eten, zoals hommels en bijen, maar ook vlinders en zweefvliegen. In de tropen kunnen ook vogels, met name kolibries, en zoogdieren zoals vleermuizen voor de overdracht van het pollen zorgen. Planten die het pollen door dieren laten verspreiden hebben bijna altijd grote gekleurde bloemen met een sterke geur om de dieren aan te trekken. Deze plantensoorten maken veel honing en zijn vaak aangepast aan het bezoek van één soort of één type insect. Het pollen van deze planten heeft vaak een ruw oppervlak en is soms kleverig door een olieachtige vloeistof, het pollenkit (meer hierover bij pollenontwikkeling) aan het oppervlak.
 

Verspreiding van pollen door dieren
Klik op de plaatjes voor zoomopnamen A: Zweefvlieg (Puntbijvlieg Eristalis nemorum) op Blauwe Knoop (Succisa pratensis) B: Kleine Vuurvlinder (Lycaena phlaeas) op een streepzaad (Crepis sp.) C: Hommel (Bombus sp.) D: SEM opname van Madeliefjes pollen (Bellis perennis) E: SEM opname van lelie pollen (Lilium sp.) Foto's: Marijn Nijssen en Jan Derksen

 

Verspreiding door de wind: Anemofilie

Bij verspreiding door de lucht wordt het pollen door de wind uit de meeldraden geblazen en komt bij toeval op de stempel van een andere plant van dezelfde soort terecht. Deze planten hebben vaak kleine, onaanzienlijke bloemen die in grote groepen bij elkaar staan, zoals in de bloeiwijzen van de grassen (aren) en in de katjes van veel bomen zoals de Hazelaar. Kenmerkend voor de meeldraden van veel van deze planten is dat ze sterk naar buiten hangen. Ook de stempels steken behoorlijk uit en zijn flink vertakt om zoveel mogelijk pollen op te kunnen vangen. Planten met windbestuiving maken erg veel, vaak klein pollen, zonder grote uitsteeksels of een olieachtige film op het oppervlak. Sommige soorten, zoals de Den (Pinus sylvestris), hebben toch erg grote pollenkorrels. Dat soort pollenkorrels zijn dan meestal naar verhouding licht doordat ze luchtzakken hebben, waardoorde wind ze toch mee kan nemen.
 

Bloemen en pollen van planten met anemofilie
Klik op de plaatjes voor zoomopnamen A: Habitus van bloeiend gras met stempels B: Uithangende meeldraden in Kropaar (Dactylis glomerata) C: Close-up van uithangende stempel in een gras D: SEM opname van Witbol pollen (Holcus lamatus) E: SEM opname van pollen van de Den(Pinus sylvestris) Foto's: Jan Derksen

 
Pollen dat door de wind verspreid wordt kan op de slijmvliezen van neus en oog terecht komen. Sommige soorten pollen kunnen dan allergieën veroorzaken. Overigens zijn niet alle soorten pollen die door de wind worden verspreid even sterk allergeen. Sommige soorten die veel pollen in de lucht verspreiden, zoals de Es (Fraxinus excelsior, "pollennieuws" video en geïllustreerde beschrijving in het Nederlands) veroorzaken geen hooikoorts.

Verspreiding door het water: Hydrofilie

Veel waterplanten zoals de Waterranonkel (Ranunculus aquaticus), de Krabbescheer (Stratiotes aloides), de kikkerbeet(Hydrocharis morsus- ranae), de Waterlelie (Nymphea alba), de Gele plomp (Nuphar lutea) en de Waterpest (Elodea canadensis) hebben bloemen die boven het water uitsteken en door insecten bestoven worden. Planten die geheel onder water groeien hebben altijd onopvallende bloemen en het pollen zal door het water verspreid worden. In Nederland komen een paar soorten voor met bloemen onder water zoals bijv.: het Hoornblad (Ceratophyllum sp.), het Fonteinkruid (Potamogeton sp.) Het mooiste voorbeeld voor onderwater pollenverspreiding is het Zeegras (Zostera sp.) Bevruchting onder water heeft alleen kans indien er, net als bij windbestuiving, veel planten bij elkaar voorkomen. Zeegras komt dan ook in grote velden voor de kusten voor.
Ephydrofiele (pollinatie over het wateroppervlakte) pollenkorrels zijn bol- of niervormig en groot, terwijl hydrofiele pollenkorrels (met onderwater verspreiding) draadvormig zijn.

Voorbeeld bij waterplanten zoals de waterpest
 

Pollinatie onder water
	A en B zeegras (Zostera). A. Scheuten betrokken bij de geslachtelijke voortplanting en B. detail van de verspreiding van pollen door water. Foto: Dr. J. Ackerman, Universiteit van Guelph, Canada

 
Webpagina's en foto's: Jan Derksen, Marijn Nijssen, Josef Ackerman en Elisabeth Pierson
Tekeningen: Lidwien van der Horst
Webontwikkeling: Remco Aalbers